De Romeinse vervloekingstafel uit Bodegraven. (Foto: Museum Het Valkhof)
20 jun 2007
Het Museum Het Valkhof in Nijmegen heeft een Romeinse vervloekingstafel aangekocht. De tafel, die 17 bij 6,5 tot 7,5 cm groot is, is in 2000 door een detector-amateur gevonden in Bodegraven. Het betreft voor Nederland een uniek exemplaar. Uit de ontcijfering van de raadselachtige tekst op de loden plaat blijkt dat 21 soldaten zijn vervloekt.
In de afgelopen decennia zijn vele vondsten gedaan die erop wijzen dat er bij Bodegraven in de Romeinse Tijd waarschijnlijk een wachtpost heeft gelegen. Spectaculair is de ontdekking van een loden vervloekingstafel uit Bodegraven. De vondst is door een detector-amateur in het najaar van 2000 gedaan op een omgewoeld terrein. Het betrof een opgerolde plaat die door de vinder zelf is uitgerold en vervolgens door restaurator Ronnie Meijers van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek is schoongemaakt en geconserveerd.
Het gaat om een loden plaat van circa 17 bij 6,5 tot 7,5 cm waarin in drie kolommen aanvankelijk onleesbare teksten waren gekrast. Deze raadselachtige plaat is vervolgens voor verder onderzoek naar wijlen professor Jan Kees Haalebos van de Katholieke Universiteit Nijmegen gegaan. Professor Haalebos ontcijferde de zeer moeilijk leesbare tekst. Hij ontdekte de namen van maar liefst 21 verschillende Romeinse soldaten. Op 5 maart 2001 ontdekte Haalebos de sleutel om de tekst te begrijpen. Kort daarop overleed hij waardoor hij de oplossing zelf niet meer bekend kon maken. Het woord 'Avern' kon Haalebos in verband brengen met de naam Avernus. Een naam die door de Romeinen gebruikt werd in verband met de duistere onderwereld. Tezamen met het gebruik van lood waardoor het oprollen van de plaat mogelijk is, werd het duidelijk dat het een vervloekingsplaat betrof. Het is de eerste vervloekingstafel die in Nederland is ontdekt. Elders uit Romeinse Rijk zijn meer van dergelijke vervloekingstafels bekend.
Men vermoedt dat te Bodegraven een Spaans garnizoen gestationeerd was. De meeste namen op de loden plaat zijn van Latijnse oorsprong en zijn afgeleid van bijvoeglijke naamwoorden en zelfstandige naamwoorden. Zo staan de op plaat genoteerde namen als Ingenuus, Placidus en Priscus voor respectievelijk 'vrijgeboren', 'bedaard' en 'ouderwets' en de namen Lupus en Pastor voor 'wolf' en 'herder'. De namen verraden ook iets over de herkomst van de soldaten, sommige namen komen in bepaalde Romeinse provincies vaker voor dan in andere. De verschillende namen lijken niet alleen afkomstig te zijn uit het Spaanse gebied, maar uit verschillende windstreken, waaronder het Donaugebied en uit het Mediterrane gebied. Dit lijkt er op te wijzen dat de veronderstelde oorspronkelijk Spaanse afdeling alleen nog in naam Spaans was, maar dat soldaten uit verschillende delen van het Romeinse Rijk afkomstig waren. De loden plaat is in opgerolde toestand aangetroffen, wat een aanwijzing is dat de vervloekingstafel verstopt was in het kampement om zo zijn vervloeking uit te laten komen. De vondst toont aan dat de soldaten in Bodegraven bij tijd en wijlen op gespannen voet met elkaar leefden.
De ontdekking en de ontcijfering van de vervloekingstafel zijn in de afgelopen jaren onbekend gebleven door het onverwachte overlijden van professor Haalebos direct nadat hij de sleutel tot de betekenis van de tekst gevonden had. Rien Polak, leerling van professor Haalebos, heeft het onvoltooide verhaal uiteindelijk alsnog kunnen afronden en gepubliceerd in Westerheem, het tijdschrift van de archeologische vereniging AWN. Drie regels van de plaat zijn onvertaald gebleven.
De vervloekingstafel is tot en met 18 november 2007 in het museum te bezichtigen.